Alie Updates

Geen mondkapjes maar een processie met ‘reliquien’: virusbestrijding in 1057

Ook al kregen in vroegere eeuwen virussen nog geen klinkende namen zoals COVID-19 en waren er geen instituten die de officiële berichtgeving rondom de ontwikkelingen verzorgden: besmettelijke ziekten waren de mensen niet vreemd. Met enige regelmaat stak een virus de kop op en maakte een groot aantal slachtoffers onder de bevolking van een stad of dorp. Zo ook in het Gent van 1057, ontdekte Cor Kooter, een van onze hardwerkende vrijwilligers op Vele Handen. Justus Billet, schrijver van twee kronieken met in totaal maar liefst 17 delen, blikt in zijn zeventiende-eeuwse kroniek terug op een pest die in 1057 zijn stad trof:

“Inden selven Jaere 1057 soo was tot Ghendt een soo groote peste, alsmen oeijt van te voren in Vlaenderen hadde ghesien, want daer stierven daghelicx ontrent de 600 menschen.”

Justus Billet, Den polytye boeck,  beginnende den 22sten augusto in tjaer ons heeren 1658 (1658-1668), deel 7.

In de bestrijding van het virus ging men in sommige opzichten net zo te werk als nu: aan mondkapjes deed men niet, maar zieken werden wel geïsoleerd en de kleren van de doden verbrand. Maar ook en vooral zond men ‘vierighe ghebeden tot Godt ende sijn lieve moeder Maria’. En terwijl momenteel vanwege het coronavirus allerlei optochten en parades worden afgeschaft, werd in 1057 juist de processie gebruikt als middel tegen de pest, en volgens Billet ook niet zonder resultaat:

“door d’intercessie van den Heiligen Machaires, wiens h. lichaem ofte Reliquien wierden alsdan in processie omme ghedreghen, waermede dese vehemente sieckte cesseerde, ende corts daernaer nam t’eenemael af soo dat dese vehemente peste veel volck wechsleepte in den corten tijt dat de selve deurde.”

Justus Billet, Den polytye boeck,  beginnende den 22sten augusto in tjaer ons heeren 1658 (1658-1668), deel 7.

De botten die tijdens deze processie door de stad werden rondgedragen en waardoor de ziekte blijkbaar op z’n retour raakte, waren van de heilige Macharius. Het verhaal gaat dat hij afkomstig was uit Armenië, en in het jaar 1012 in Gent overleed. Sint Macharius werd als patroonheilige aangeroepen tegen besmettelijke ziektes bij de mens. Mocht u binnenkort toch het gerestaureerde Lam Gods gaan bekijken, dan doet u er misschien goed aan om ook meteen een kaarsje te ontsteken bij het altaar van deze ‘huisheilige’ van de Sint-Baafskathedraal, waar nog steeds een kapel aan hem gewijd is.

Gaspar De Crayer, Heilige Macharius, patroon van de pestlijders; inv: 466.
Alie Updates

Ons corpus is bijna compleet!

Voortgang op Vele Handen

Twee maanden geleden lieten we weten dat er toen zo’n 1500 scans waren getranscribeerd in ons project op Vele Handen door ruim 100 vrijwilligers. Er is flink wat gebeurd in de tussentijd. Inmiddels werken er zo’n 180 vrijwilligers mee aan het Vele Handen project, waarvan enkelen in hun eentje al de magische grens van 1000 getranscribeerde of gecontroleerde scans hebben gepasseerd. In totaal zijn er momenteel zo’n 5200 scans getranscribeerd. Om 4 uur ’s middags zijn de vrijwilligers het meest actief, maar eigenlijk wordt op bijna elk uur van de dag wel iets getranscribeerd: zelfs in het holst van de nacht wordt er ijverig doorgetikt. Wij zijn enorm blij met deze enthousiaste groep mensen die belangrijk en goed werk verrichten!

In de tussentijd hebben we de lijst te transcriberen kronieken nog uitgebreid: Vlaanderen is inmiddels goed vertegenwoordigd, en de afgelopen weken hebben we in Tilburg nog diverse Brabantse kronieken gescand die aan ons corpus zullen worden toegevoegd. In januari komen weer 40 kronieken op Vele Handen beschikbaar om te worden getranscribeerd. We hopen dus dat iedereen ook in 2020 zal blijven helpen om deze klus te klaren!

Alie en Theo deze week in de UB in Tilburg

Kroniekenlijst online

Hoewel er ongetwijfeld nog talloze onontdekte handschriften in de archieven sluimeren, moeten wij nu onze zoektocht zo langzamerhand beëindigen. Momenteel staat de teller op 262 kronieken, afkomstig uit alle Nederlandse en Nederlandstalige Belgische provincies. Enkele provincies zijn nog wat schamel vertegenwoordigd, maar bezoekjes aan Hasselt en Brussel liggen nog in het verschiet. Op deze pagina is de lijst te vinden, waarin we de kronieken hebben gerangschikt per provincie.

onderzoeksupdate

Het onderzoek zelf staat ook niet stil. Promovendi Theo de Jong en Alie Lassche zijn druk bezig met het uitvoeren van een eerste onderzoek naar een aantal kronieken. Taalkundige Roser Morante is samen met Alie bezig met het vinden van een goede methode voor het normaliseren van de spelling van de kroniekteksten. Dit is nodig als we ook computationele methoden willen toepassen in het analyseren van de teksten. Over de onderzoeksprojecten van Roser, Theo en Alie is hier meer informatie beschikbaar. Ook hebben diverse leden van ons projectteam her en der presentaties gegeven over ons onderzoek of staat dit te gebeuren. Een overzicht van alle output is hier te vinden.

In het nieuwe jaar krijgen wij versterking van student-assistenten en stagiairs van zowel de VU als de Universiteit Leiden. Connie Jürgens en Kirsten Ouwejan, twee tweedejaars studenten, doen op de VU onderzoek naar de sociale achtergrond van de kroniekschrijvers. Zij werken ook aan een kaart waarop we het corpus in beeld kunnen brengen. Een drietal andere studenten gaan een paar uur in de week helpen met het klaarmaken van de scans voor transcriptie. Twee Leidse studenten geschiedenis en taalkunde zullen in het kader van het Humanities Research Traineeship Programme 2020 een interdisciplinair onderzoek uitvoeren naar de bronnen van informatie van kroniekschrijvers. Waar haalden ze hun kennis vandaan? En welke autoriteit werd aan die bronnen toegekend? We zien uit naar deze samenwerking en zijn benieuwd naar de resultaten van zowel ons als hun onderzoek. We houden jullie graag op de hoogte!

jpollmannhumleidenunivnl Updates

Fake News in 1714

Ook onze kroniekschrijvers hadden het druk met nepnieuws. Kroniekschrijver Lambert Lustigh uit Huizen noteerde dat er ‘botte leugens’ rondgingen over de veepest: 

‘In de Amsterdamse Courant van den 11 Sebtemb: 1714, en daarin uijt Basel van den 2 Sebtemb: 1714 daar in wort een Leugenagtigh zaak van de oirspronck der besmettinge van het runt vee beschreven, namentlijck, dat in het Hertoegdom van Milaan, door booswigten eenige vergiftige pilletjes in ’t weijvelt souden wesen gestroijt, en als een koebeest daar maar een van in ’t Lijf krijgt het selve vergift soo kragtigh is, dat alle de beesten daar door vergiftigt worden ende souden die pilletje Ligt groen met swart vermengt sijn dogh Ik soude dit wel breder schrijven, maar de onwaarheijt van dese botte Luegen die is soo groot dat hij ’t mij niet waart is, daar meer van te schrijven.’

Wie wil weten hoe het wel zat kan terecht in zijn kroniek, die sinds kort te vinden is op DBNL

https://www.dbnl.org/tekst/lust016lamb01_01/index.php

Wat is er veel gebeurd sinds we eind juli live gingen met het project op Vele Handen! Meer dan 100 mensen hebben zich aangemeld, en er zijn al meer dan 1500 scans getranscribeerd, vooral door een geweldige ‘harde kern’ van mensen die met heel veel enthousiasme en energie aan de gang zijn gegaan. Wij waren niet alleen verrast door de hoge gemiddelde kwaliteit van de transcripties, maar ook door de enorme behulpzaamheid, ook onderling. Jullie hebben ons enorm geholpen bij het oplossen van de eerste ronde kinderziektes. We hopen binnenkort 7000 nieuws scans te uploaden; daar zitten voor het eerst ook scans uit Vlaanderen bij. Eind oktober zullen we in Gent een workshop houden voor Vlaamse belangstellenden en vrijwilligers die zin hebben om mee te gaan doen.

Wat gebeurde er verder de afgelopen maand? In Leeuwarden, Groningen en Mechelen selecteerden we nog een aantal heel mooie teksten. In Leiden hadden we onze eerste bijeenkomst voor zo’n 20 vrijwilligers en belangstellenden, met demonstratie van de scantent, en de mogelijkheid om even zelf de historische sensatie te ondergaan van contact met een echte kroniek. Veel dank aan de UB Leiden, die dit allemaal mogelijk maakte.

And last but not least. Sinds 1 september werken Theo de Jong en Alie Lassche als promovendi in ons project. Vorige week hadden we voor het eerst teamoverleg met postdoc en computerlinguïst dr. Roser Morante aan de VU.  Alie en Theo zijn meteen aan de slag gegaan, met scannen, segmenteren, controleren, en natuurlijk met nadenken over de inhoud van al die prachtige teksten. We zijn enorm blij met hun aanwezigheid.

Erika Kuijpers Updates

Nieuws! Lokale kronieken, 1500-1850 op Vele Handen

Vandaag 259 jaar geleden, om precies te zijn op woensdag 23 juli 1760, werd er in Alkmaar aan het torentje van het Stadhuis een brievenkas opgehangen. Deze noviteit, een brievenbus waarin men zijn post kon deponeren, die bovendien twee maal per dag werd gelicht, was een grote vooruitgang: ‘sijnde seer gemakkelijk also ’t generaale postcomptoir toentertijdt was op ’t Dronkeoort’, aldus een anonieme auteur.[1]

Vandaag is ook de dag dat ons eerste Vele Handen project live gaat: Iedereen die zin heeft kan ons komende maanden helpen Nederlandstalige kronieken uit Nederland en België te transcriberen en verder te ontsluiten. Er staan er nu een veertigtal klaar, maar er komen er nog veel meer bij.

Die kronieken gaan we gebruiken voor ons onderzoeksproject: Chronicling novelty. New knowledge in the Netherlands, 1500-1850 om te onderzoeken hoe tussen 1500 en 1850 nieuwe ideeën en kennis bij gewone mensen in de Lage Landen terechtkwamen, en of die daardoor positiever over innovatie gingen denken dan hun voorouders. Deze brievenbus was alvast goed nieuws in Alkmaar!

Maar die lokale kronieken zijn ook interessant voor iedereen die geïnteresseerd is in lokale geschiedenis. Als de transcripties klaar zijn, stellen we de teksten voor iedereen beschikbaar, zodat ze hetzij via de website van DBNL, hetzij via de websites van lokale archieven en bibliotheken, kunnen worden geraadpleegd.

Wilt u meer weten? Heeft u zin om mee te doen? Kent u andere geïnteresseerden? Deel dan dit bericht, volg ons op onze website en meldt u aan op Vele Handen voor het project Nieuws! Lokale kronieken, 1500-1850

[1] Deze notitie was een anonieme toevoeging aan Joachim Bontius de Waal, ‘Oorspronck en opkomst der stede Alckmaar, beginnende anno DL uyt een seer oud manuscript berustende ter Liberije deser Stadt gecopieert ende vervolgt tot MDCCLX door Joachim Bontius de Waal’, trans. Transcriptiewerkgroep Regionaal Archief Alkmaar (1760), Collectie Aanwinsten, inventarisnummer 41, Regionaal Archief Alkmaar, https://www.regionaalarchiefalkmaar.nl/images/Documenten/Artikelen/transcripties/kronieken/kroniekbontiusdewaal.pdf.

Erika Kuijpers Updates

Hevige sneeuwval, bloedige veldslagen en enthousiaste archivarissen in de archieven van België

Het is alweer even geleden dat we onze laatste update publiceerden en we hebben in de tussentijd zeker niet stilgezeten!

Judith Pollmann en Erika Kuijpers zijn naar Kortrijk, Gent en Brugge geweest om daar een aantal mooie kronieken te fotograferen. Daar werden we welkom geheten door archiefmedewerkers die erg enthousiast waren over het project. Bij onze zoektocht naar de juiste manuscripten werden we bijgestaan door archivarissen die dankzij hun kennis van het archief precies wisten in welke collecties nog mooie vondsten lagen verscholen. Daarnaast was er veel enthousiasme over de scantent die we tijdens ons bezoek meenamen. Archivarissen en medewerkers verzamelden zich rondom onze tent om er alles over te horen.

Enthousiaste archiefmedewerkers in het Stadsarchief van Gent.

We vonden allerlei prachtige kronieken. Een greep uit onze aanwinsten:

  • de Brugse kroniek van Jacques Inbona uit de 17e eeuw waarin wordt verhaald over droevige omstandigheden, zoals de veepest en hevige sneeuwval, maar waarin Inbona ook stilstaat bij de adaptatie van het bekende Romeo en Julia door Michiel de Baeke in december 1659;
  • een kroniek over het 17e-eeuwse Lokeren, dat aan de rivier de Durme ligt;
  • zo’n 16 delen van de kronieken van de Gentenaar Jacques Billet: gelukkig hadden we ons tentje mee, zodat het scannen relatief snel ging.
Erika Kuijpers aan het werk met de scantent in het Stadsarchief van Gent.

Bijzondere vondsten

Kaartje uit De la Royere, “Corte anotatien ende beschryvinghe van de stadt Cortryck”, kroniek van de stad Kortrijk tot 1751.

In Kortrijk vonden we dit kaartje in de 18e-eeuwse kroniek van De La Royère. Het kaartje geeft het plan van de “vermaerden Slagh van Groeninghe by Cortryck” aan, ook wel bekend als de Guldensporenslag. Deze slag werd in 1302 op het Groeningheslagveld uitgevochten door milities uit het graafschap Vlaanderen en het leger van koning Filips IV van Frankrijk.

Over het begin van Gent. Afbeelding uit de kroniek van Gillis de Voocht ca. 1610.

Deze scan komt uit een verzameling teksten betreffende Vlaanderen en Gent van Gillis de Voocht. Met haar gekleurde initialen en verfdecoraties is deze kroniek een echt pareltje. Op de eerste bladzijde van het manuscript vertelt De Voocht over de vroegere bewoners van Gent, door de schrijver aangeduid als “onse eerste voorsaten”.

Naast deze prachtige kronieken vonden we ook een heel klein kroniekje in de Universiteitsbibliotheek van Gent. De afmetingen van dit manuscript waren 90 bij 60 mm. In deze “Kronijke van Gend” passeren volgens de titel “de sotheyt der weerelts den intre ende de dood der biscoppen van Gend ende eenige raetsels” de revue.

Al met al hebben we weer veel nieuw materiaal voor ons project!

Update: we gaan bijna online met ons project op Vele Handen. Blijf deze site dus raadplegen voor het laatste nieuws!